१. “!= (बराबर छैन)” के हो? पाइथनमा आधारभूत तुलना अपरेटर
पाइथनको != अपरेटर एउटा तुलना अपरेटर हो जसले मानहरू बराबर नहुँदा True फिर्ता गर्छ। यो अपरेटरलाई सङ्ख्या, स्ट्रिङ, सूची जस्ता विभिन्न डेटा प्रकारहरूसँग प्रयोग गर्न सकिन्छ, र मुख्यतया सर्तीय शाखा र लूप नियन्त्रणमा प्रयोग गरिन्छ। आधारभूत पाइथन प्रोग्रामिङमा, != अपरेटरलाई सही तरिकाले प्रयोग गर्नु सटीक सर्तीय निर्णयहरू गर्न आवश्यक हुन्छ।
तुलना अपरेटरहरूको भूमिका
तुलना अपरेटरहरू प्रोग्रामहरूले सर्तहरू मूल्याङ्कन गर्न र कार्यहरू निर्धारण गर्न प्रयोग गर्छन्। != ले दुई मान बराबर नहुँदा True फिर्ता गर्छ, जसले प्रोग्रामभित्र लचिलो सर्त मूल्याङ्कनमा मद्दत गर्छ।
a = 5
b = 3
if a != b:
print("a and b are not equal")
यस उदाहरणमा, a र b बराबर नहुँदा, यसले “a and b are not equal” देखाउँछ। != लाई यसरी असमानता सजिलै जाँच्न प्रयोग गरिन्छ।
२. != अपरेटरको आधारभूत प्रयोग
सङ्ख्या तुलना
!= लाई सङ्ख्यात्मक तुलना गर्न बारम्बार प्रयोग गरिन्छ। कुनै सङ्ख्या विशेष मानबाट फरक छ कि छैन जाँच्नु सर्तहरू र लूपहरूमा महत्त्वपूर्ण प्रविधि हो।
x = 10
if x != 5:
print("x is not 5")
यस कोडमा, x 5 होइन भने, “x is not 5” देखाइन्छ। सङ्ख्यात्मक तुलना प्रोग्रामिङमा सबैभन्दा आधारभूत प्रयोगहरूमध्ये एक हो।
स्ट्रिङ तुलना
स्ट्रिङहरूलाई पनि != द्वारा तुलना गर्न सकिन्छ। तलको उदाहरणले दुई स्ट्रिङ बराबर छैनन् कि छैनन् निर्धारण गर्छ।
str1 = "apple"
str2 = "orange"
if str1 != str2:
print("str1 and str2 are not equal")
str1 र str2 फरक भएकाले “str1 and str2 are not equal” भन्ने सन्देश देखाइन्छ। स्ट्रिङ तुलना इनपुट डेटा प्रमाणिकरणमा प्रायः प्रयोग हुन्छ।
सूची र ट्युपल तुलना
सूची र ट्युपल जस्ता सङ्ग्रह प्रकारहरूलाई पनि != द्वारा तुलना गर्न सकिन्छ। तलको उदाहरणले दुई सूचीका सामग्रीहरू फरक छन् कि छैनन् जाँच्छ।
list1 = [1, 2, 3]
list2 = [4, 5, 6]
if list1 != list2:
print("list1 and list2 are not equal")
यस कोडमा, सूचीका सामग्रीहरू फरक भएकाले “list1 and list2 are not equal” परिणाम उत्पन्न हुन्छ। 
३. सर्तीय शाखा प्रयोग
!= लाई if कथनहरू र while लूपहरूसँग संयोजन गरेर सर्तहरूमा आधारित प्रोग्रामको व्यवहार नियन्त्रण गर्न व्यापक रूपमा प्रयोग गरिन्छ। तल केही प्रयोग उदाहरणहरू छन्।
if कथनमा प्रयोगको उदाहरण
!= अपरेटरलाई if कथनमा प्रयोग गर्दा कुनै मान विशेष मानसँग बराबर नहुँदा कोड चलाउन उपयोगी हुन्छ। तलको उदाहरणले प्रयोगकर्ताले प्रविष्ट गरेको सङ्ख्या विशेष मानसँग फरक छ कि छैन जाँच्छ।
user_input = int(input("Please enter a number: "))
if user_input != 42:
print("The number you entered is not 42")
else:
print("The number you entered is 42")
यस कोडमा, प्रयोगकर्ताले 42 बाहेकको सङ्ख्या प्रविष्ट गरेमा “It is not 42” देखाइन्छ, र 42 प्रविष्ट गरेमा “It is 42” देखाइन्छ।
while लूपमा प्रयोगको उदाहरण
!= लाई while कथनमा लूप नियन्त्रण गर्न पनि प्रयोग गरिन्छ। तलको उदाहरणले निश्चित सर्त पूरा नहुँदा लूप निरन्तर चल्ने कोड देखाउँछ।
password = ""
while password != "python123":
password = input("Please enter your password: ")
print("The correct password has been entered")
यस उदाहरणमा, प्रयोगकर्ताले सही पासवर्ड प्रविष्ट नगरेसम्म लूप चलिरहन्छ, र सही पासवर्ड प्रविष्ट गरेपछि सन्देश देखाइन्छ।
!= अपरेटरलाई सर्तीय कथनहरू मात्र होइन, सूची समग्र (list comprehensions) र अन्य सिन्ट्याक्समा पनि प्रयोग गर्न सकिन्छ। अब हामी सूची समग्र प्रयोगको उदाहरण प्रस्तुत गर्नेछौं।
numbers = [1, 2, 3, 4, 5]
filtered_numbers = [num for num in numbers if num != 3]
print(filtered_numbers)
यस कोडमा, हामी “3” सङ्ख्यालाई सूचीबाट हटाएर बाँकी सङ्ख्याहरूलाई नयाँ सूचीमा संग्रह गर्छौं। यसरी, != विशेष तत्वहरू हटाउन आवश्यक पर्दा पनि उपयोगी हुन्छ।
५. “!=” र “is not” बीचको भिन्नता
पाइथनमा, “!=” र “is not” फरक उद्देश्यका लागि प्रयोग गरिन्छ। “!=” मान तुलना गर्न प्रयोग हुन्छ, जबकि “is not” वस्तुहरू भिन्न छन् कि छैनन् जाँच्छ।
मान तुलना
!= ले दुई मानहरू बराबर छैनन् कि छैनन् जाँच गर्छ। तलको उदाहरणमा, यो दुई सूचीहरूको सामग्री बराबर छ कि छैन निर्धारण गर्छ।
a = [1, 2, 3]
b = [1, 2, 3]
if a != b:
print("a and b are not equal")
else:
print("a and b are equal")
यहाँ, सूचीको सामग्री बराबर भएको कारण, यो “a and b are equal.” देखाउँछ।
वस्तु तुलना
अर्कोतिर, “is not” प्रयोग गरिन्छ वस्तुहरू एउटै छन् कि छैनन् जाँच गर्न।
a = [1, 2, 3]
b = [1, 2, 3]
if a is not b:
print("a and b are not the same object")
यस उदाहरणमा, सूचीको सामग्री बराबर छ, तर a र b अलग-अलग वस्तुहरू भएको कारण, यो “a and b are not the same object.” देखाउँछ।
6. अन्य प्रोग्रामिङ भाषासँग तुलना
Python को “!=” अन्य प्रोग्रामिङ भाषाहरूमा पनि छ, तर नोटेशन र व्यवहार फरक हुन सक्छ। यहाँ हामी JavaScript र Java का उदाहरणहरू हेर्नेछौं।
JavaScript सँगको भिन्नताहरू
JavaScript मा, != र !== दुवै छन्। != ले मानहरू बराबर छैनन् कि छैनन् जाँच गर्छ, जबकि !== ले मान र प्रकार दुवै फरक छन् कि छैनन् जाँच गर्छ।
let a = 5;
let b = "5";
console.log(a != b); // false
console.log(a !== b); // true
JavaScript मा, प्रकारको भिन्नता विचार गर्दा !== प्रयोग गरिन्छ, तर Python मा यस्तो भिन्नता छैन।
Java सँगको भिन्नताहरू
Java मा, != Python जस्तै प्रयोग हुन्छ। तलको उदाहरणले Java को != कसरी प्रयोग हुन्छ देखाउँछ।
int a = 5;
int b = 10;
if (a != b) {
System.out.println("a and b are not equal");
}
Java मा, != Python जस्तै प्रयोग हुन्छ, मानहरू फरक हुँदा True फिर्ता गर्छ। 
7. सामान्य त्रुटिहरू र तिनीहरूको समाधान
!= प्रयोग गर्दा बारम्बार हुने त्रुटिहरू बुझ्न र तिनीहरूलाई कसरी समाधान गर्ने भन्ने कुरा गल्तीहरूबाट बच्न सजिलो बनाउँछ।
SyntaxError कसरी टाल्ने
!= सँगको सिन्ट्याक्स त्रुटिहरूलाई सही तरिकाले लेखेर टाल्न सकिन्छ। तल गलत कोडको उदाहरण छ।
if 5 ! 3:
print("An error occurs")
यो कोडले SyntaxError उत्पन्न गर्छ। सही सिन्ट्याक्स यस प्रकार हो।
if 5 != 3:
print("No error occurs")
अपवाद ह्यान्डलिङ प्रयोग गरेर त्रुटि ह्यान्डलिङ
अपवाद ह्यान्डलिङ प्रयोग गरेर प्रयोगकर्ताको इनपुटबाट उत्पन्न हुन सक्ने त्रुटिहरूलाई समातेर प्रोग्रामको क्र्यास रोक्न सकिन्छ। उदाहरणका लागि, संख्यात्मक इनपुटको सट्टा स्ट्रिङ प्रविष्ट गर्दा ValueError उठ्छ। तलको कोडले यस्ता त्रुटिहरूलाई ह्यान्डल गर्छ।
try:
x = int(input("Please enter a number: "))
if x != 10:
print("The entered number is not 10")
else:
print("The entered number is 10")
except ValueError:
print("Invalid input detected. Please enter a number.")
यस कोडमा, अमान्य इनपुट प्रदान गर्दा ValueError समातिन्छ र उपयुक्त त्रुटि सन्देश देखाइन्छ। यसले प्रोग्रामलाई रोकावट बिना चलिरहने अनुमति दिन्छ।
8. सारांश
Python को “!=” अपरेटर प्रोग्राममा मानहरू बराबर छैनन् कि छैनन् निर्धारण गर्न अत्यन्त उपयोगी उपकरण हो। यसले केवल समानता जाँच मात्र होइन, विभिन्न डेटा प्रकारहरूसँग पनि प्रयोग गर्न सकिन्छ, जसले सर्तीय शाखा र लूप नियन्त्रणमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ। साथै, अन्य प्रोग्रामिङ भाषाहरू (जस्तै JavaScript र Java) सँग तुलना गर्दा, Python को प्रयोग सरल र सहज हुन्छ।
- Basic usage :
!=लाई संख्याहरू, स्ट्रिङहरू, सूचीहरू, र ट्युपलहरू जस्ता विभिन्न डेटा प्रकारहरूसँग प्रयोग गर्न सकिन्छ। - Use in conditional branching : यो if र while कथनहरूको सर्त अभिव्यक्तिहरूमा बारम्बार प्रयोग हुन्छ, जसले विशिष्ट सर्तहरूमा आधारित प्रक्रिया कार्यान्वयन गर्न अनुमति दिन्छ।
- Comparison with other languages : JavaScript मा
!==छ जसले प्रकारको भिन्नता विचार गर्छ, तर Python मान तुलना मा केन्द्रित हुन्छ। - Error handling : सामान्य सिन्ट्याक्स त्रुटिहरू र इनपुट त्रुटिहरूलाई अपवाद ह्यान्डलिङ मार्फत सही रूपमा टालेर, तपाईं अधिक मजबुत प्रोग्रामहरू बनाउन सक्नुहुन्छ।
Python मा “!=” को बुझाइ र सही प्रयोगमा निपुण भएर, तपाईं लचिलो र प्रभावकारी कोड लेख्न सक्षम हुनुहुनेछ। यो ज्ञान प्रोग्रामिङको आधारभूत सिद्धान्तहरूलाई सुदृढ बनाउन आवश्यक तत्व बनिन्छ।
